Medicamenteuze behandeling van autismespectrumstoornis

1. Medicamenteuze behandeling van autismespectrumstoornis dr. Luc Roelen – Indigo vzw. Houthalen 28 september 2010

2. Medicatie? • Bij nazicht: • bij een minderheid van de diagnostische onderzoeken medicatievoorstel • áltijd voorstel tot ondersteuning van gezin en kind

3. Medicatie? • De diagnose op zich is géén reden tot het geven van medicatie

4. Waarom medicatie? • Voor het behandelen van de ‘basisproblemen’? • Sociale vaardigheden • Communicatie • Weerstand aan veranderingen, stereotypieën • Resultaten eerder ontgoochelend

5. Waarom medicatie? • Voor het behandelen van bijkomende problemen: • Angst • Dwangmatig gedrag • Agressie • Psychose • Stemmingsproblemen • Aandachtsproblemen en hyperactiviteit • Slaapproblemen • …

6. Wanneer medicatie? • Voor álle aspecten is de niet-medicamenteuze aanpak prioritair. • Therapie (gedrag, logopedie, communicatieve vaardigheden, …) • Aanpassen van de ‘omgevingsfactoren’

7. Wanneer medicatie? • Als ‘andere’ oorzaken uitgesloten zijn • Als er geen evidente therapeutische technieken zijn die tot een oplossing op korte termijn leiden • Als er een goede medische opvolging is

8. Wanneer medicatie? • Kinderen met autismespectrumstoornis hebben wel eens ‘andere’ reacties op medicatie • Smallere therapeutische marge • Lagere dosissen

9. Aanleiding om medicatie te geven • Bij kinderen met verstandelijke beperkingen, in leefgroepen: • Meer medicatie tegen angsten • Bij beter begaafde kinderen: • Op jonge leeftijd vooral omwille van aandachtsproblemen • Later ook: angsten, stemming

10. Aanleiding om medicatie te geven • Angst en agressie • Dwanghandelingen en dwanggedachten • Aandacht en concentratie • Stemmingsproblemen • …

11. Welke geneesmiddelen? • Neuroleptica • Antidepressiva • Stemmingstabilisatoren • Stimulantia • …

12. Angststoornissen en medicatie • Angsten • Dwanghandelingen en dwanggedachten (“obsessief-compulsieve stoornis”)

13. Angststoornissen en medicatie • Klassieke oorzaak: • de onvoorspelbaarheid van de omgeving en de gebeurtenissen • door de zwakke ‘centrale coherentie’ • Uiteraard: • Omgeving voorspelbaar maken • Duidelijkheid bieden

14. Angststoornissen en medicatie • Ook: • Rigiditeit • Moeilijk omgaan met veranderingen • Obsessies • Agressie (opstandig gedrag)

15. Angststoornissen en medicatie • Medicatie: • Bepaalde antidepressiva (SSRI’s) • Sertraline (Serlain), Paroxetine (Seroxat), .. • Neuroleptica • Risperidone (Risperdal), Olanzapine (Zyprexa), Aripiprazole (Abilify) … • Andere

16. SSRI’s • Selectieve Serotonine Re-uptake Inhibitoren

17. SSRI’s • Vaak eerste keuze in behandeling van: • Dwanghandelingen • Dwanggedachten • Angststoornissen • Producten • Paroxetine (Seroxat) • Sertraline (Serlain) • Citalopram (Cipramil) • Escitalopram (Sipralexa) • Fluoxetine (Prozac)

18. SSRI’s • Voordelen: • Vaak snel en degelijk effect • Positieve invloed op stemming • Nadelen: • (zeker in het begin) Stemmingswisselingen • Aantal artikels waarin gewaarschuwd wordt voor zelfmoord bij adolescenten • Eufore stemming • Invloed op slaap- en eetpatroon

19. Alternatief: • Een aantal oudere antidepressiva gelden als bruikbaar alternatief • Clomipramine (Anafranil) • Meer neveneffecten

20. (atypische) Neuroleptica • Andere naam: antipsychotica • Zijn: • Angstwerend • Rustgevend • Efficiënt in behandeling van agressie • Werkingsmechanisme • o.a. blokkeren van dopamine-receptoren • Onduidelijk!

21. (atypische) Neuroleptica • Voordelen: • Vaak efficiënt in lage dosis • Maken een aantal kinderen ook algemeen ‘socialer’ • Nadelen: • Neveneffecten!

22. (atypische) Neuroleptica • Neveneffecten: • Gewichtstoename • Gevoeligheid voor diabetes op lange termijn • Averechtse reacties, met toename van angsten • ‘Extrapyramidaal syndroom’ • Speekselvloed, …

23. (atypische) Neuroleptica • Producten: • Risperdal (vloeibare vorm) • Dosis tot 0.05 mg/kg (start met 0.01 mg/kg) • Zyprexa • Dosis tot 0.3 mg/kg (start met 0.05 mg/kg) • Dipiperon (vloeibare vorm) • Solian, Seroquel, …

24. (atypische) Neuroleptica • Producten: • Risperdal (vloeibare vorm) • Dosis tot 0.05 mg/kg (start met 0.01 mg/kg)

25. (atypische) Neuroleptica • Abilify: • nieuwste in de reeks • veelbelovend • Veel minder risico op gewichtstoename, wellicht geen stijging diabetesrisico • Dosis tot 0.5 mg/kg (start met 0.1 mg/kg)

26. (atypische) Neuroleptica • Proberen af te bouwen als situatie langere tijd stabiel is

27. (atypische) neuroleptica • = antipsychotica • Essentieel in de behandeling van psychose • Jongeren met autismespectrumstoornis lopen meer risico op psychotische stoornissen

28. Benzodiazepines • Alprazolam (Xanax) • Lexotan, Frisium, Tranxene, Temesta, ... • Neveneffecten! • Slaperigheid • Paradoxale reacties • Psychische en fysieke afhankelijkheid na enkele weken inname. • Bij stoppen: dervingsverschijnselen

29. Behandeling van dwang … • Ook topiramaat (Topamax) • Anti-epilepticum

30. Stemmingsproblemen • Depressie: • Als medicatie: SSRI’s • Bij stemmingswisselingen • Opletten met antidepressiva • Eventueel ‘stemmingsstabilisatoren’ • bv. Depakine, Tegretol, neuroleptica • Deze worden ook wel eens gebruikt in de behandeling van dwang

31. Aandachtsproblemen • Combinatie autismespectrumstoornis en concentratieproblemen: frequent • Vaak anders dan bij kinderen met ADHD: ‘te veel aandacht voor details’ tegenover ‘te oppervlakkig’

32. Aandachtsproblemen • Medicatie? • Stimulantia (methylfenidaat) • Producten: Rilatine, Rilatine MR en Concerta • Wat gevaar voor ‘hyperfocussen’, ‘superveel aandacht voor details’ en accentueren van autismespectrumstoornis

33. Aandachtsproblemen • Rilatine ong. 4 uur • Rilatine MR ong. 8 uur • Concerta ong. 12 uur • Dosis 0.7 mg/kg/dag (+ 20 % bij langwerkende)

34. Aandachtsproblemen • Atomoxetine (Strattera) • Geen inslaapproblemen • Minder eetlustproblemen • 24-uurswerking • Dosis 1.2 tot 1.5 mg/kg per dag • Hoge prijs (€ 3.3 per dag)!!

35. Aandachtsproblemen • Strattera: • Onderzoeken met kinderen met autismespectrumstoornis gunstig • Bij 75 % verbetering van … • Aandacht • Agitatie • Sociale interesse • Stereotiep gedrag • Repetitief taalgebruik

36. Slaapproblemen • Bij 1 op 3 kinderen met autismespectrumstoornis • Oorzaken • Emotionele problemen • Angsten • Uitstel van slapen door dwang • Klassieke slaapmiddelen zijn te vermijden • Eventueel SSRI of lage dosis neurolepticum • Melatonine

37. Andere problemen? • Meer epilepsie bij kinderen met ASS • Soms met ongewone symptomatologie • Agressie • Stereotiep gedrag • Bij twijfel: onderzoek met EEG • Behandeling: anti-epileptica

38. Andere producten? • Secretine • Gastro-intestinaal hormoon • in behandeling voor maag-darmproblemen en leek beterschap te geven van sociale vaardigheden en communicatie • 500 kinderen met autismespectrumstoornis onderzocht: • Niet effectief • Nog andere producten worden uitgeprobeerd: geen duidelijk effect • …

39. Toekomstperspectief? • Nieuwe neuroleptica • bv. Paliperidone (Invega): niet overtuigend • Cholinesterase-inhibitoren • Gebruikt in behandeling van Alzheimer • Studies met galantamine (Reminyl) efficiënt tegen … • Agressie • Concentratieproblemen • Donepezil • Nog veel onderzoek nodig, ook naar langetermijngevolgen van de medicamenteuze behandeling bij autismespectrumstoornis

40. Medicatie • Kan héél belangrijk zijn • Maar altijd … … eerst aanpak … eerst omgeving

41. Meer info - contact • dr. Luc Roelen • Indigo vzw • Pronkenbergstraat 29C • 2550 Kontich • 03-457 70 96 • info@indigovzw.be • roelen.luc@telenet.be