Download
1 / 25
380 likes | 692 Views
جریان شناسی سیاسی ایران. محقق : بهادر دژاکه. صورت بندی جریانات سیاسی (بر مبنای نقش دین و مذهب): بر اين اساس جريانات سياسي به چند دسته تقسيم مي شوند: 1- جریان غیرمذهبی: به نقش مذهب در اداره جامعه قائل نيستند، همانند برخي احزاب و گروه هاي ملي گرا و قوم گرا. 2 -جریان ضدمذهبی:
E N D
جریان شناسی سیاسی ایران محقق : بهادر دژاکه
صورت بندی جریانات سیاسی (بر مبنای نقش دین و مذهب): بر اين اساس جريانات سياسي به چند دسته تقسيم مي‌شوند: 1- جریان غیرمذهبی: به نقش مذهب در اداره جامعه قائل نيستند، همانند برخي احزاب و گروه‌هاي ملي‌گرا و قوم‌گرا. 2 -جریان ضدمذهبی: علاوه بر نفي و انكار دين و شريعت، به مقابله جدي با دين‌مداران برخاستند همانند احزاب ماركسيستي توده، چريك‌هاي فدايي و پيكار. 3- جریان مذهبی: آنان با اعتقاد به دين، قرائت يكسان از نقش اجتماعي مذهب ندارند.
نهضت امام خمینی و پیروزی انقلاب اسلامی:تلاش برای استقرار نظام جمهوری اسلامی(1342 تا1357)
صورت‌بندی و آرایش جریانات سیاسی ایران • دوره اول:عصر مشروطه طلبان • دوره دوم:عصر ملی شدن صنعت نفت • دوره سوم:عصر نهضت امام خمینی(ره) و پیروزی انقلاب اسلامی
دوره اول)عصر مشروطه طلبان: • 1)جریان اسلام‌گرا • 2)جریان ملی‌گرا • 3)جریان چپ‌گرا
1)جریان اسلام‌گرا: 1-1 جریان مشروطه مشروعه، رهبر آن شیخ فضل‌اله نوری است. دیدگاه فكری: پیرو مكتب سامرا به رهبری میرزای شیرازی و به دنبال تعمیم ولایت در حوزه سیاست و طرح ولایت و اطاعت از فقیه جامع الشرایط بوده‌اند. 2-1 جریان مشروطه مذهبی ضدغرب، نظریه‌پرداز آن آیت‌ا… نائینی است. دیدگاه فكری: ریشه آن در مكتب نجف به رهبری آخوند خراسانی و به دنبال تعمیم سیاست در حوزه ولایت، و در پی اثبات مشروعیت گذار از رژیم استبدادی به مشروطه است.
2)جریان ملی‌گرا:(ناسیونالیسم) از رهبران آن تقی‌زاده، میرزا ملكم خان، میرزا فتحعلی آخوندزاده • - مهمترین مبانی: باستان‌گرایی، شاه‌محوری، سكولاریسم و غربزدگی. • حزب دمكرات(عامیون) مهمترین مصداق آن است كه تقی‌زادهر هبر آن بود. • شعار از فرق سر تا ناخن پا باید فرنگی شد. • 3) جریان چپ‌گرا:از رهبران آن حیدر عمواوغلی، جعفر پیشه‌وری در حزب كمونیست، دردوران جنگ جهانی اول بودند.
3-1 جریان مشروطه‌خواه آزادی طلب: • الف)مشروطه ترقی‌خواه: روشنفكران غربگرای ضداستبداد و عضو فراماسونری • ب) مشروطه‌میان رو به گرایشات دینی: آیت‌اله بهبهانی و طباطبایی، در تحصن • در سفارت انگلیس مخالف نبوده و با روشنفكران رابطه خوبی داشتند. • 4-1 جریان عالمانی كه سیاست سكوت را برگزیدند: • (به دلیل اختلاف بین علماء) همچون آیت‌ا… میرزای شیرازی دوم رهبر • انقلاب 20(ثوره العشرین) عراق.
دوره دوم)عصر ملی شدن صنعت نفت: 1) جریان اسلام‌گرا 2) جریان‌ملی‌گرا 3) جریان چپ‌گرا
1) جریان اسلام‌گرا 1-1 جریان اسلام‌گرای سیاست پرهیز: در رأس آن آیت‌ا… بروجردی زعامت حوزه‌های علمیه قم بود كه به دلیل احساس خطر از كمونیسم، نقش مقدس نماها از حركتهای انقلابی و مصلحانه، نقش افراد نفوذی و… از ورود به سیاست پرهیز داشت. اگر چه منشأ تربیت نسلی از فضلا چون امام خمینی، بهبود وضعیت حوزه قم، حمایت از تشیع و… بودند.
2-1 جریان اسلام‌گرای مبارز: درصدر آن آیت‌ا… كاشانی است. تلاش این جریان مبارزه پارلمانی برای رفع سلطه استعمارگران انگلیسی و محدود كردن سلطنت به چارچوب‌های قانون اساسی و رعایت دستورات اسلامی در حد امكان بود. از مهمترین دستاوردهای آن، تصویب طرح ملی شدن نفت در مجلس شانزدهم و حمایت از دولت ملی مصدق و برپایی قیام 30 تیر 1331 بود.
3-1 جریان اسلام‌گرای دین‌مدار: در رأس آن شهید نواب صفوی رهبر فدائیان اسلام بود. مهمترین اهداف آنان، مبارزه با تمام اشكال بی‌دینی، تلاش برای ایجاد حكومت اسلامی و اجرای قوانین اسلامی و… بود. از دیگر رهبران آن، خلیل طهماسبی سیدحسن امامی، مظفر ذوالقدر عبدالحسین واحدی و… بودند.
4-1جریان اسلام چپ‌گرا: درصدر آن محمد نَخشب رهبر خداپرستان سوسیالیست بود. آنها درصدد مصادرهعدالت‌گرایی و سوسیالیسم به نفع اسلام بودند كه از مهمترین چهره‌های آن حسین راضی، جلال آشتیانی، دكتر شریعتمداری، ابراهیم یزدی و… بودند. علایق شریعتی در دهه سی باعث ترجمه كتاب (جوده السحار) بود كه نام آن را ابوذر، خداپرست سوسیالیست گذاشت.
5-1جریان اسلام راستگرا: شاخص آن بازرگان است. این جریان درصدد ارائه چهره جدید از دین و انطباق با علوم تجربی بودند. كتاب ”مطهرات در اسلام“ و ”راه طی شده“ در این راستاست. پیروی بی‌چون و چرای بازرگان از مصدق در صحنه سیاسی ملاك راهنمای او بود.
2) جریان‌ملی‌گرا: در رأس آن جبهه ملی و مصدق‌اند. دو شاخه ملی‌گرایی در ایران: الف-ملی‌گرایی دولتی، كه شاه مبلغ آن بود. و آمیزه‌ای از غربگرایی، باستان گرایی و زرتشتی‌گری بود. ب-ملی‌گرایی مبارز، که جبهه ملی از احزاب مختلف در 1328 تشكیل شد. از مهمترین رهبران آن مصدق، بختیار و سنجابی بودند . مبانی این تفكر: اصالت ملیت به جای دیانت، باستان‌گرایی، قانون اساسی مشروطه، سكولاریسم و… است.
3) جریان چپ‌گرا: از مهمترین این جریان، حزب توده و رهبر آن شامل نورالدین كیانوری و احسانطبری بودند.شیوه‌های این جریان بهره‌گیری از شیوه‌های تروریستی، جاسوسی به نفع شوروی و ادای مسلمانی به منظور فریب مردم بود. فعالیت سازمان مخفی این حزب، دارا بودن تشکیلات صنفی، آنرا متشكل‌ترین حزب در طول تاریخ معاصر کرده است.
دوره سوم) عصر نهضت امام خمینی(ره) و پیروزی انقلاب اسلامی: 1)جریان اسلام‌گرا 2)جریان ملی‌گرا 3)جریان چپ‌گرا
جریان اسلام‌گرا 1-1 جریان اسلام فقاهتی: در رأس آن حضرت امام خمینی است. این جریان اعتقاد دارد اسلام نه تنها برای زندگی فردی انسانها، بلكه برای جامعه دارای قوانین حقوقی و كاملی است و توانایی تشكیل و اداره حكومت اسلامی را داراست. این جریان فقه آل محمد(ص) را برنامه عملی و تئوری زندگی بشر دانسته و معتقد به اصل ولایت مطلقه فقیه، استقرار عدالت، مردم سالاری دینی، استقلال و پیشرفت مادی و معنوی در سایه دین است.
2-1 جریان اسلام راستگرا: جریان‌های التقاطی كه اسلام را با لیبرالیسم مخلوط كردند. مصداق برجسته آن نهضت آزادی و مهندس بازرگان است كه مهمترین شاخصه فكری آن، سكولاریسم، اعتقاد به جمهوری دمكراتیك اسلامی، دین شناسی با رویكرد روشنفكری است.
3-1 جریان اسلام چپ‌گرا: تبلور آن در جریان سازمان مجاهدین خلق(منافقین) و گروهك فرقان است. آنها علمی بودن مارکسیسم را پذیرفتند. مخالفت با اسلام شناسی حوزوی و انحرافات فكری آنان، مهمترین دلیل عدم تایید در نجف از سوی امام خمینی بود. گروهك فرقان نیز با قرائت ماركیسستی از اسلام، روحانیت را سدی در راه پیشرفت و تمدن ایران می‌دانستو در سال 58 درصدد ترور 22 چهره روحانی و 15 نفر غیرروحانی بودند.
4-1جریان اسلام متحجر: نماد آن انجمن خیریه حجتیه مهدویه بود، که در سال 1335 به رهبری شیخ محمود حلبی تشكیل شد. از مهمترین شاخصه‌های آن: توجه به مسایل فرعی مثل انجمن مبارزه با بهائیت، مخالفت با مبارزه علیه طاغوت، جدایی دین از سیاست، انتظار منفی، عدم اعتقاد به ولایت فقیه و مخالفت با فلسفه بوده است.
2) جریان ملی‌گرا: در رأس آن شاپور بختیار، دكتر سنجابی در جبهه ملی قرار داشتند. از مبانی فكری این جریان اعتقاد افراطی به ملیت، باستان گرایی، ترجیح ایرانیت به اسلامیت، سكولاریسم همچنین وابستگیبه غرب و آمریكا، اعتقاد به قانون اساسی مشروطه، دفاع از نظام شاهنشاهی، ضعف و بی‌ایمانی به مذهب بوده است. از مهمترین اقدامات آنان، قبول نخست وزیری رژیم پهلوی، مخالفت با لایحه قصاص بوده است.
3) جریان چپ گرا: مشهورترین این جریان حزب توده و چریكهای فدایی خلق‌اند. از مهمترین شیوه‌های آنان جاسوسی به نفع شوروی، بهره‌گیری از شیوه‌های تروریستی، بوده كه بعلت ریشه‌دار بودن مذهب در ایران و لو رفتن ماهیت آنان موفق نشدند.
