AZƏRBAYCAN DÖVLƏT AQRAR UNIVERSITETI

1. AZƏRBAYCAN DÖVLƏT AQRAR UNIVERSITETI INFORMASIYA TEXNOLOGIYALARIL, AQRAR MÜHƏNDİSLİK VƏ ENERGETİKAFAKULTƏSİ KƏND TƏSƏRRÜFATI TEXNİKASI VƏ MAŞIN HİSSƏLƏLRİ KAFEDRASI MÜHAZİRƏCİ: DOSENT İSMAYILOV SƏDİ BİNNƏT MÖVZU :BİRLƏŞMƏLƏR.SÖKÜLƏBİLMƏYƏN VƏ SÖKÜLƏBİLƏN BİRLƏŞMƏLƏR, TƏSNİFATI.PƏRÇİM VƏ QASNAQ BİRLƏŞMƏLƏRİ VƏ ONLARIN HESABATI.GƏNCƏ 2009

2. PLAN: • 1. BIRLƏŞMƏLƏR.SÖKÜLƏBILMƏYƏN VƏ SÖKÜLƏBILƏN BIRLƏŞMƏLƏR, TƏSNIFATI. • 2. PƏRÇIM BIRLƏŞMƏSI. • 3. PƏRÇIM TIKIŞLƏRININ HESABLANMASI. • 4. QAYNAQ BIRLƏŞMƏSI. • 5. QAYNAQ TIKIŞLƏRININ HESABLANMASI.

3. ƏDƏBIYYAT. • 1.Z.H.KƏRIMOV MAŞIN HISSƏLƏRI VƏ YÜKQALDIRICI – NƏQLEDICI MAŞINLAR. BAKI, 1985.MAARIF NƏŞRIYATI.

4. Birləşmələr.Söküləbilən və söküləbilməyən birləşmələr, təsnifatı. • Maşın detalları öz funksiyalarını yerinə yetirmək üçün bir-biri ilə uyğun formada birləşdirilərək hərəkətedən və hərəkətetməyən birləşmələr əmələ gətirirlər.Hərəkət edən birləşməyə-valın dayaqla birləşməsi, hərəkət etməyən birləşməyə isə yastığın qapağının gövdəsi ilə birləşməsini misal göstərmək olar. • Maşınqayırmada “birləşmə” ifadəsi yalnız maşın detallarının hərəkətetməyən birləş-məsinə aid edilir. Maşın detalları bir-biri ilə söküləbilməyən və söküləbilən halda birləşdirə bilər 2. Pərçim birləşməsi. Pərçim birləşməsi söküləbil-məyən birləşmə növünə aid-dir. Əsasən lövhələri və müx-təlif yayma profilləri birləşdir-mək üçün istifadə olunur. • Pərçin birləşməsinin üstün cəhətləri. • birləşmənin etibarlığı yüksəkdir; • tikişin keyfiyyətinə nəzarət asandır; • titrəməyə və zərbə qüvvələri müqaviməti yüksəlir. • Birləşmənin mənfi cəhətləri. • pərçim tikişinin alınma texnologiyası mürəkkəbdir və o, bahalı avadanlıqda aparılır. • pərçim yuvaları birləşən hissələri zəiflətdiyi üçün əsas materialların ölçüsünü çoxalt-maq üst və ara örtükləri nəzərdə tutmaq gəlir, buda əlavə material sərfinə səbəb olur.

5. Hazırda pərçim birləşməsi əsasən aşağıdakı hallarda işlədilir: • Titrəməyə və zərbə qüvvələrinə məruz qalan məsul, eləcədə yüksək etibarlılıq tələb olunan konstruksiyalarda: • Çətin qaynaq olunan materiallar birləşdirdikdə. 3.Səthi təmiz emal olunmuş materialları birləşdirdikdə. • Pərçimlərin müxtəlif növləri vardır: (şək.2 ). • yarımdairəvi başlıqlı (a), • yarımyatıq başlıqlı (b), • yatıq başlıqlı (c), • içiboş və ya boruşəkilli (d). • Təyinatına görə pərçim birləşməsi üç qrupa bölünür: • Möhkəm; • möhkəm – kip; • kip. • Xüsusiyyətindən asılı olaraq pərçim tikişləri aşağıdakı növlərə ayrılır: • pərçimlənən hissələrin qarşılıqlı vəziyyətinə görə üst – üstə, uca – uca, bir ötrüklü və uc – uca ikiörtüklü; • cərgələrin sayına görə bircərgəli və çoxcərgəli; • cərgələrdə pərçimlərin düzülməsi qaydasına görə - paralel və şahmatşəkilli;

6. Pərçim tikişlərinin hesablanması . • Pərçim tikişləri hesablanarkən aşağıdakı mülahizələr əsas götrülür: • 1)qüvvə pərçimlər vasitəsilə ötürülür və hissələrın sürtünmə qüvvəsi nəzərə alınmır; • 2)pərçimin diametri deyişin diametrinə d0– a bərabər qəbul olunur; • 3)qüvvə pərçimlər arasında bərabər paylanır. • Tikiş elementlərinin möhkəmliyə • hesablanması aşağıdakı ardıcılıqla • aparılır. • 1)Pərçimin və deşiyin divarı əzil • məyə hesablanır (şəkil 3). F σəz = ––––– ≤ [σəz] Sd0z 2)Pərçim kəsilməyə hesablanır F τ = –––––– ≤ [τ] iПd20 Z –––––– 4 3)Lövhələr dartılmaya hesablanır. F σdar = –––––––– ≤[ ddar] S(t - d0)m 4) Lövhələrin kənarları kəsilməyə hesablanır. F τ = –––––––––– ≤ [τ] d0 2S(l - –– )Z

7. 4. Qaynaq birləşməsi. Qaynaq birləşməsi söküləbilməyən birləşməyə aiddir.Qaynaq üsulları müxtəlifdir(60çox qaynaq üsulu mövcuddur).Buraya elektrik-qövs qaynaq üsulu, qazla qaynaq üsulu, elektrik-mexaniki qaynaq üsulu daxildir. A lS A lS • Qaynaq birləşməsinin pərçim və yiv birləşməsinə nisbətən bir sıra üstünlükləri vardır: • Qaynaq birləşməsində konstruksiyanın çəkisi yüngül alınır; • texnoloji cəhətdən çox ucuz başa gəlir; • birləşmənin möhkəmliyi təmin olunur; • birləşmə asn və tez başa gəlir. • Qaynaq birləşməsinin mənfi cəhətləri: • tikişin keyfiyyətini yoxlamaq çətindir; • dinamik yüklərə daha həssasdır; • mənfi temperatur şəraitində kövrəkliyi artır. • Qaynaq tikişlərinin hesablanması. • Uca-uca qaynaq tikişinin hesablanması. • Uc-uca qaynaq tikişi ətrafında istilik təsirindən əsas materialın mexaniki xassəsi qismən pisləşir.Buna görədə qorxulu kəsiyi həmin sahədə qəbul edir və buraxılabilən gərginliyi seçərkən dartılma və sıxılmaya hesablama zamanı materialın mexaniki xassəsinin pisləşməsi nəzərə alınır.Lövhə material uc uca qaynaq edilib F – qüvvəsi ilə dartılarsa normal gərginlik (şəkil 4). • F F • σ = –– = –– ≤ [σ'] • A IS

8. Bucaq qaynaq tikişi (formasına görə). Bucaq qaynaq tikişinin bütün növləri kəsilməklə hesablanır.Ümumiyyətlə, bucaq qaynaq tikişləri düzbucağın tənbölənindən keçən müstəvidə dağılır (şək.5a). Digər növ qaynaq tikişləri Tıxac tipli və nöqtəvi qaynaqlar kəsilməyə işləyir.Tıxacın qaynaq nöqtəsinin d və onların sayını (z) ilə işarə etsək, ümumi hesablama düsturu aşağıdakı kimi olacaqdır Пd2 F = Z · –––– [τ'kəs.] 4 Cərgə ilə düzülmüş qaynaq nöqtələri arasındakı məsafəni (addımı) ağağıdakı kimi qəbul etmək məsləhət görülür:ikidetal qaynaq edilərsə, t ≈ 3d. Üç detal qaynaq edilərsə, t>4d. Cərgə arası məsafə isə t1 = 2d götürülür. birləşdirilən təbəqələrin kənarına qədər olan məsafə: l1 = 1,5d l2 = 2d