11.Ulusal Halk Sağlığı Kongresi 23-26 Ekim 2007, Denizli Yard.Doç.Dr.E.Didem EVCİ

1. 21. YÜZYILDA SAĞLIKLI ŞEHİRLER HAREKETİ 11.Ulusal Halk Sağlığı Kongresi 23-26 Ekim 2007, Denizli Yard.Doç.Dr.E.Didem EVCİ Adnan Menderes Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı

2. Sunum Planı 1.Bölüm: Dünya Sağlık Örgütü Sağlıklı Şehirler Projesi 2.Bölüm: Uluslar arası Belgelerde Sağlıklı Şehir Hareketi 3.Bölüm: Yerel Yönetimler İçin Bilimsel Kanıtlar 4.Bölüm: Halk Sağlığı Yaklaşımı

3. DÜNYA SAĞLIK ÖRGÜTÜ SAĞLIKLI ŞEHİRLER PROJESİ

4. Dünya Sağlık Örgütü Sağlıklı Şehir Kriterleri 1-Temiz, güvenli, yüksek kalitede fiziksel çevre 2-Dengeli ve sürdürülebilir bir ekosistem 3-Güçlü, dayanışma içinde, başarılı bir toplum 4-Kendi hayatı, sağlığı ve refahını etkileyen kararlara katılımı ve bu kararlar üzerinde etkisi 5-Şehirde yaşayanların hepsinin temel ihtiyaçlarının karşılanması (gıda, su, barınma, gelir, güvenlik, iş vb.) 6-Çeşitli iletişim, etkileşim ve bağlantıları kullanarak, varolan tüm deneyim ve kaynaklara ulaşma

5. Dünya Sağlık Örgütü Sağlıklı Şehir Kriterleri 7-Farklı, yaşam için gerekli olan ve yenilikçi şehir ekonomisi 8- Kültürel, tarihi ve biyolojik geçmişine ve mirasına sahip çıkan vatandaşlar 9-Önceden sahip olduğu özellikleri ile uyumlu ve onları geliştirme kapasitesine sahip bir yapı 10-Herkes tarafından ulaşılabilen ve yeterli düzeyde halk sağlığı ve bakım hizmeti 11-Yüksek sağlık düzeyi

6. Genel Bilgi Başlangıç: 1987 Beş yıllık üç dönemi tamamlanmıştır. Dördüncü dönemi için başvurular tamamlanmıştır ve çalışmalar sürmektedir. Her dönem için ayrı ana fikirler, yeni ağlar Bu ağların hepsi DSÖ Avrupa Sağlıklı Şehirler Ağı tarafından bir değerlendirme sürecinden geçirilmektedir.

7. Genel Bilgi Bir finans kaynağı değil, bir prestij projesi Projenin iki ana hareketi: Ulusal sağlıklı şehirler ağları kurmak Sağlıklı şehir olmak

10. Faaliyetler Proje süresince yılda en az iki ana toplantı Ulusal ağ iş toplantıları Sağlıklı şehir iş toplantıları her seferinde farklı ve gönüllü bir şehir ev sahipliği yapmaktadır Alt ağların toplantıları ağları yöneten şehirler tarafından düzenlenir Şehir sağlığı gelişim planının hazırlanması/geliştirilmesi Şehir sağlık profili hazırlanması/güncellenmesi

11. Projede IV. Dönem (2003-2008) Ana Temalar: -Sağlıklı şehir planı -Sağlık etki değerlendirmesi Tamamlayıcı Tema: -Sağlıklı Yaşlanma

12. ULUSLAR ARASI BELGELERDE SAĞLIKLI ŞEHİR HAREKETİ

13. Temel belgeler Sağlık 21: 21. Yüzyılda Herkes İçin Sağlık Hedef ve Stratejileri • DSÖ Sağlıklı Şehirler Ağı Birinci Dönem (1987-1992) Milano Bildirgesi ve Avrupa Kentsel Şartı • Üçüncü Dönem (1998-2002) Atina Bildirgesi ve Horsens Tahhütnamesi • Dördüncü Dönem (2003-2008) Belfast Bildirgesi ve Bursa Bildirgesi

14. SAĞLIK 21: ÇEVRE SAĞLIĞININ GELİŞTİRİLMESİ HEDEF 9:2020 yılına kadar, toplumdaki bireyleri evde, okulda, işyerinde ve yaşanılan her yerde daha sağlıklı bir ortamda yaşama olanağına kavuşturmak. 9.7.2015 yılına kadar belediyelerin %50’sini “Ulusal Sağlıklı Şehirler Ağı”na dahil etmek

15. SAĞLIK 21: ÇEVRE SAĞLIĞININ GELİŞTİRİLMESİ Stratejiler: *Kent planlarının etkili bir şekilde uygulanması için gerekli düzenlemelerin yapılması. Sağlıklı kent planlamalarının yüksek öğrenim müfredatına dahil edilmesi *Belediyelerin “Sağlıklı Şehirler Ağı”na katılmaları yönünde özendirilmesi

16. Milano Bildirgesi Sağlıklı Şehirler hareketinin başlangıcının simgesi Milano Bildirgesi (5-6 Nisan 1990) Ana tema: “Farklılık yaratmak ve şehrin sağlığı için çalışmada yeni yollar bulmak” Taahhütler: *Sağlığın geliştirilmesi için Ottawa Şartı’nda yer alan prensipler *DSÖ Herkes İçin Sağlık Hedef ve Stratejileri *Doğal ve insan eliyle oluşturulan çevrenin kalitesinin ve doğal kaynakların sürdürülebilirliği *Hakkaniyetin sağlanması *Sektörlerarası işbirliği ve bu işbirliği ile çevre ve sağlık etki değerlendirmesinin gerçekleştirilmesi *Sağlıklı Şehirler Projesi ve bunun gibi ulusal ve uluslar arası yeni halk sağlığı hareketleri

17. Avrupa Kentsel Şartı Avrupa Konseyi Avrupa Yerel Yönetimler Konferansı Mart 1992 Şartın birinci, ikinci ve altıncı maddesinde; *güvenlik, *sağlıklı bir çevre ve *sağlık üzerinde durulmakta Şartın tanımlarına göre güvenli kent; “mümkün olduğunca suç, şiddet ve yasa dışı olaylardan arındırılmış emin ve güvenli bir kent” Kentli, hava, gürültü, su ve toprak kirliliği olmayan, doğası ve doğal kaynakları korunan bir çevrede yaşama hakkına sahiptir. Kent yönetimince, beden ve ruh sağlığının korunmasına yardımcı çevrenin ve koşulların sağlanması esastır.

18. Atina Bildirgesi Haziran 2000, Atina Konferansı 2.Aşamanın bitip 3.dönemin başlangıcı Ana tema:Sağlığın gelişimi için eşitlik, sürdürülebilir kalkınma ve sosyal gelişme hedeflerine ulaşılması Taahhütler: *Ulusal sağlık politikalarının yerel boyutunun öneminin anlaşılması ve şehirlerin Herkes İçin Sağlık ve Gündem 21 ulusal stratejilerine önemli bir katkıda bulunabileceğinin kabul edilmesi *Ulusal sağlık stratejileri içerisinde, şehirlerin yerel sağlık koşullarını sektörler arası yaklaşımlar kullanarak analiz etme ve bunlara tepki verme deneyimlerinin ve anlayışlarının kullanılması *Herkes İçin Sağlık ve sürdürülebilir gelişme politikalarını desteklemek için ek kaynak sağlama yollarının incelenmesi *Ulusal sağlıklı şehirler ağlarının koordinasyonu ve kapasite oluşturma görevleri konusunda desteklenmesi *Üye Ülkeler delegasyonlarındaki yerel yönetim temsilcilerinin DSÖ yönetim mercilerinin toplantılarına ve diğer ilgili uluslar arası forumlara katılımının teşvik edilmesi

19. Horsens Taahhütnamesi 10 Haziran 2000, “Avrupa’da Hakkaniyet İçin Harekete Geçme” taahhüt belgesi Ana tema: Hakkaniyetin çok karmaşık bir olgu ve ancak tüm sektörlerin katılımı ile sistematik yaklaşımlar ve kapsamlı çözümlerle sağlanabilir Aşağıdaki noktalarda ciddi bir güç birliğine ihtiyaç var *Vizyon ve strateji: Şehirler “Şehir Sağlığı Gelişim Planları”nda temel değer ve anahtar bileşen olarak hakkaniyete yer vermelidirler. *Politika ve programlar: Şehirler sağlıkta eşitsizliğin (yoksulluk; öncelikli hizmete ihtiyaç duyan sosyal gruplar; sağlığa, eğitime ve sosyal hizmetlere erişim; fakir mahallelerde yaşayan insanlar dahil) azaltılması için açık ve uygulanabilir politika ve programları hazırlayıp, uygulamaya koyacaklardır. *Hakkaniyet alanında gerçekleştirilen faaliyetlerin gerçekçi olmasını sağlamak ve sistematik ölçme, izleme, denetleme mekanizmalarını kurmak konusunda özen göstereceklerdir.

20. Belfast Bildirgesi 19-23 Ekim 2003, Avrupa Sağlıklı Şehirler hareketinin 15. yılının kutlandığı Uluslar Arası Sağlıklı Şehirler Konferansı Ana tema: sağlık ve sürdürülebilir kalkınmada açık ve güçlü kararlılık; yerel ve şehir düzeyinde herkese sağlığın geliştirilmesi için ulusal hükümetler ve DSÖ’nün desteklediği öncelikleri, yeni gelişmeleri ve yolları ortaya koymak Taahhütler:vatandaşların ihtiyaçlarına hassas, çekici ve sağlıklı şehir planlaması uygulamaları olan, güvenli ve destekleyici şehirler inşa etmek

21. Bursa Bildirgesi 23 Eylül 2005, “Daha Sağlıklı ve Güvenli Şehirler Planlamak: Sağlıklı Şehir Planlamasının Zorlukları-DSÖ Sağlıklı Şehirler Ağı ve Avrupa Ulusal Sağlıklı Şehirler Ağları Politikacılar Bildirgesi” “Tüm vatandaşlarımızın yaşam koşullarını ve kalitesini iyileştirerek, kendisini sağlık ve sürdürebilir kalkınmayı geliştirmeye adamış DSÖ Avrupa Sağlıklı Şehirler Belediye Başkanları ve Politik Liderleri olarak; Aldığımız politik kararların hemşerilerimizin fiziksel ve ruhsal sağlığına, hemşerilerimizin esenliğine, toplumlarımızın sosyal yapısına ve canlılığına pozitif ve negatif etkileri olduğunun daha fazla bilincindeyiz, Sağlığı, kent planlamasının merkezine koymaya ve bu amaç için siyasi kararlılık ve kaynak yaratmaya hazırız,

22. Bursa Bildirgesi İyi bir mekânsal kent planlamasının, anahtar “sağlık belirleyicileri”ni içeren bir çevre tasarımı ile aşağıdakileri sağlayarak insanların sağlığını şekillendirdiğini ve bunun bilimsel bir gerçek olduğunu doğruluyoruz: *Sağlıklı yaşam tarzları için fırsatlar (özellikle düzenli egzersiz) *Uygun maliyetli ve yüksek kalitede istihdama erişim *Sosyal uyum ve destekleyici sosyal ağlar için fırsatlar *Birçok iş imkanına erişim *Yüksek kalitede tesis ve hizmete erişim (eğitim, kültür, eğlence, alış-veriş, sağlık ve açık alan) *Yerel gıda üretimi ve sağlıklı gıda satış yerleri için elverişli imkanlar *Erişilebilir, ekolojik ve güvenli ulaşım sistemleri *Kabul edilebilir gürültü seviyesi ve iyi hava kalitesi ile çekici bir çevre *İyi su kalitesi, temizlik ve atık bertarafı *İklim dengesini tehdit eden emisyonların azaltılması *Acil durum planlaması ve toplum güvenliği *Eşitliğin sağlanması ve yoksulluğun azaltılması

23. Bursa Bildirgesi Aynı zamanda, başarının sağlık ve planlama kurumları arasında yakın işbirliği; halk, özel sektör ve gönüllü kesimler ile güçlü bir ortaklık; vatandaşların aktif ve demokratik katılımı ve şehir yönetiminin en üst düzey yetkililerinden güçlü siyasi destek gerektirdiğini biliyoruz. Vatandaşlarımızın sağlık ve mutluluğunu etkileyen belirleyiciler ile ilgili anahtar taraftarlık ve liderlik görevimizin farkındayız, bu yüzden kendimizi aşağıdaki hedeflere ve öncelikli amaçlara adamış bulunmaktayız: 1. Yerel bilincin arttırılması ve sağlıklı şehir planlaması kavramı ile ilgili ortak bir anlayış oluşturması ve bunlar ile ilgili değişim için önemli olan tüm uygulamalarının gösterilmesi 2. Aşağıdaki beş öncelikli alanda sağlıklı şehir planlaması prensip ve yaklaşımlarının uygulanmasından yerel pratik deneyimler elde etmek: • Ulaşım ve hareketlilik • Sağlıklı Yaşlanma ve erişilebilirlik • Şehir tasarımı ve fiziksel aktivite • Mahalle planlaması • Uzun dönem stratejik planlar ve mastır (nazım) planları

24. Bursa Bildirgesi 3. Uygun ve uygulanabilir kurumsal ve teknik çözümler vasıtasıyla sağlıklı şehir planlaması ana konusuna yönelik çalışmalar yapmak Avrupa çapında ve ötesindeki daha geniş sağlıklı şehirler ağları bünyesindeki değerli Belediye Başkanlarını bizim örneğimizi takip ederek, sağlıklı şehir planlaması için çalışmaları, dayanışma ve işbirliğini geliştirmeleri ve bilgi ve deneyimi paylaşmaları için çağrıda bulunuyoruz.”

25. YEREL YÖNETİMLER İÇİNBİLİMSEL KANITLAR DSÖ Avrupa Bölge Ofisi Kent Sağlığı Merkezi

26. Kilit Öneme Sahip Mesajlar • Fiziksel aktivite, her yaşta sağlığa yararlı • Fiziksel aktivitelere katılım sosyalleşme, bağların güçlenmesi, kültürel paylaşım olanaklarını arttırmakta • Yerel yönetimler, şehrin ileri gelenleri ve karar alıcılar şehir sakinlerinin katılımıyla ihtiyaçları ve öncelikleri belirlemede kilit role sahipler Fiziksel Aktivite ve Aktif Yaşam

27. İnsanların fiziksel aktivitelere katılımını etkileyenler • Kişisel faktörler • yaşadıkları inşa edilmiş ve doğal çevre • sosyal çevre • cinsiyet, yaş • yeterlilik ve motivasyon • Tasarımla ilgili unsurlar • sokak planı, arazi kullanımı • eğlence tesislerinin, parkların ve kamu binalarının konumu • ulaşım sistemi • Diğer etkenler • suç ve benzeri tehlikeler • yol güvenliği • ulaşım araçlarının yaydıkları egzos gazları ve kirlilik • ulaşım sorunları • eğlence ve spor tesislerinin bulunmaması • fiziksel aktivite ile aktif ulaşım hakkındaki olumsuz düşünceler Fiziksel Aktivite ve Aktif Yaşam

28. Kilit Öneme Sahip Mesajlar önerilen bir politika ya da programın toplum sağlığına olan etkilerini değerlendiren işlem ve yöntemler bütünü Sağlık Etki Değerlendirmesi

29. belli bir toplumda • bir politika,program veya • gelişmeye yönelik aktivitenin • pozitif veya negatif yönde • tek ya da toplu haldeoluşturduğu • olası sağlık risklerinin değerlendirilmesine ve • önlenmesineimkan veren birmetodoloji Sağlık Etki Değerlendirmesi

30. Kilit Öneme Sahip Mesajlar Sağlığın geliştirilmesi konusunda şehir plancılarının oynayabileceği rolleri halk sağlığı çalışanlarına göstermek Sağlıklı Şehir Planlaması

31. Şehir plancılarına şehrin nefes alan bir organizma olduğunu ve sağlığının orada yaşayan insanların sağlığı ile yakın ilişki içerisinde olduğunu göstermek Sağlıklı Şehir Planlaması

32. *Yerleşim Planlaması Ekolojik ayak izinin (ecological footprint) azaltılması ve sağlığının geliştirilmesi için kaynak planlama *Mahalle Planlaması Toplumsal karar alma Sağlıklı Şehir Planlaması

33. Kilit Öneme Sahip Mesajlar Yaşlılık bir son değildir, güzel yaşanması gereken bir süreçtir. Sağlıklı Yaşlanma

34. *Yaşlıların sağlığı *Yaşamın geri kalan yıllarını sağlıklı, kaliteli, bağımsız geçirmek *Sosyal destek mekanizmaları Sağlıklı Yaşlanma

35. Halk Sağlığı Yaklaşımı

36. Dünya Sağlık Örgütü’nün Belediyelerin 2008 yılı sonuna kadar gündeminde yer almasını istediği sağlığı geliştirme alanları: *Şehir Sağlığı Profili Hazırlama *Şehir Sağlığı Gelişim Planı Hazırlama * Sağlıklı Şehir Planlaması *Sağlık Etki Değerlendirmesi *Sağlıklı Yaşlanma *Fiziksel Aktivite ve Aktif yaşam *Göç ve Sağlık

37. Şehir Sağlığı Profili • şehir sağlığı göstergeleri, diğer sağlıkla ilgili ölçütlerin analizi • şehirdeki sağlık sorunlarını ve bu sorunların potansiyel çözümlerini yazılı ve görsel olarak tanımlama • Şehirle ilgili bilgileri özetleme • Şehirdeki sağlık sorunlarını tanımlama • Şehirde sağlığı etkileyen faktörleri tanımlama

38. Şehir Sağlığı Profili • Sağlığın geliştirilmesi için faaliyet alanları önerme • Şehirde sağlıkla ilgili değişiklikler yapılması için uyarılar • Hedefler • Sektörlerarası işbirliğini faaliyete dönüştürücü tanımlamalar • Sağlık göstergeleri hakkında veri ihtiyacını tanımlama

39. Şehir Sağlığı Profili • Sağlığı etkileyen konular hakkında halka, politikacılara, profesyonellere ve karar vericilere kolayca anlaşılabilir bir şekilde bilgi verme • Şehrin sağlığını ve sağlık belirleyicilerini görünür hale getirme • Şehir sakinlerinin şehir sağlığı konularına ilişkin görüşlerine yer verme • Bir şehrin sağlık profiline ilişkin herhangi bir tarif yoktur; her bir şehir kendi konularını seçecektir. • Profil nüfusa ilişkin temel bir açıklama ve hayati istatistikleri içerecektir.

40. Şehir Sağlığı Gelişim Planı • Sağlık 21 HEDEF VE STRATEJİLERİ İLE UYUMLU • Eşitlik • Sağlığın geliştirilmesi • Sektörler arası işbirliği • Toplum katılımı • Destekleyici çevreler • Güvenilirlik • Huzur hakkı

41. Şehir Sağlığı Planı • DİKKAT!!!!! • Şehir sağlığı planı sağlık hizmeti planları ile karıştırılmamalıdır. • Şehir sağlığı planları kapsamlıdır; sağlık konusunu ve sorumluluğunu sağlık hizmeti sektörünün ötesinde, diğer sektörlere ve şehrin tüm taraflarına yaymaktadır.

42. Şehir Sağlığı Planı • Diğer Planlarla İlişkisi • Genel şehir planı • Şehir sağlığı planı • Sektör planları • Özel sağlık konularına ilişkin planlar • İşletimsel planlar

43. Şehir Sağlığı Planı • Öncelikli alanlar • Plan öncelikli alanları hedef almalıdır. • Bu alanlar • şehir sağlığı profili • sektörlerin görüşleri • topluma danışma • şehrin geçirmekte olduğu politik, ekonomik, kültürel vb. süreçler aracılığı ile tanımlanır. • Kısa süreli • Ulaşılabilirliği kolay • Sektörlerin ortak hareket edebileceği • Ölçülebilir sonuçları olan planlardır.

44. Şehir sağlığı: şehir ve şehirde yaşayanların sağlığını geliştirmek Şehir canlı bir organizmadır ve onun da sağlık ihtiyaçları vardır ve sağlığı korunmalıdır. “Sağlığın merkezde olduğu ekonomik kalkınma ve yeniden canlanmaların yaşandığı bir şehir gelişimi” için günün koşullarına göre değişim gösteren sağlık temalarının tümüdür.

45. Ortaklık Katılım Katkı Eğitim Farkına vardırma Sürdürme İzleme Değerlendirme Bilgilendirme Halk sağlığı Şehir sağlığı

46. ŞEHİR SAĞLIĞI 1-Sosyal Hizmetler:Yaşamı kolaylaştırıcı hizmetlerin hızla geliştirilmesi 2-Şehir Sağlığını Geliştirme Planı:Yerel düzeyde, sağlık ve sürdürülebilir kalkınma alanında “Sağlık 21, 21. Yüzyılda Herkese Sağlık Stratejileri” ve “Gündem 21” uygulamalarını esas alan kapsamlı ve entegre planlamalar 3-Toplum Katılımı:Sağlık 21 ve Yerel Gündem 21 uygulamalarında esas olan, bir ülkenin uygun ve yeterli sağlık ve sürdürülebilir kalkınma düzeyine ulaşmasında, yerel düzeyde toplum katılımının sağlanması 4-Sağlık Etki Değerlendirmesi (SED):Sağlık alanında çalışan farklı sektörlerin plan ve politikalarının etkilerinin değerlendirilmesinde araç; sağlık göstergelerinin değişimlerini açıklamada kanıt

47. ŞEHİR SAĞLIĞI 5-Yoksulluk: “Sağlıklı bir toplum” kalkınmanın temeli ve gelişmenin ivme kazanmasında bir lokomotiftir. Sağlıklı toplum, sadece, beklenen yaşam süresinin uzun olduğu ve kaliteli bir yaşam süren toplum değildir. Sağlıklı toplum, bunlara ek olarak, ekonomik ve sosyal kalkınmaya önemli ölçüde katkı sağlayabilen bir toplumdur. Yoksulluk, bu döngüyü kıran önemli faktör ve bir toplumun gelişimindeki en büyük engeldir. 6-Sağlığın Sosyal Belirleyicileri: Karar vericiler ve halk sağlığı alanında çalışanlara rehber olacak belirleyicileri DSÖ tarafından 10 başlık altında toplanmaktadır. *İnsanların yaşamlarını sürdürmek için gereken bazı imkanlardan uzun süre uzak kalması (dezavantajlı olması) *Sosyal çevre ve psikolojik etkileri (stres) *Hayatın ilk yıllarında olumsuz çevre etkileri (anne ve çocuk sağlığı) * İşin sağlık üzerindeki etkisi *İşsizlik ve iş güvenliğinin olmaması *Arkadaşlık ve sosyal uyum *Sosyal dışlanma *Alkol ve diğer bağımlılık yapıcı maddeler *Sağlıklı beslenme ve gıda güvenliği *Sağlıklı ulaşım

48. ŞEHİR SAĞLIĞI 7-Sürdürülebilir Kalkınma: Sürdürülebilir kalkınmanın, çevresel, ekonomik ve sosyal boyutları bulunmaktadır. Ekosistemlerin taşıma kapasitesi ve gelecek nesillerin haklarının korunması için verilen taahhütler sürdürülebilir kalkınmayı desteklemektedir. Yerel Gündem 21 çalışmaları şehrin sürdürülebilir geleceğine yönelik bir vizyon sağlamaktadır. 8-Ulaşım, Çevre ve Sağlık: Ulaşım, çevre ve sağlık arasındaki ilişki çok karmaşık ve değişkendir. Günümüzde insanlar alışılmadık uzaklıklara seyahat etmektedir. Bu nedenle, hızlı, kaliteli, güvenli ve sağlıklı ulaşım hizmeti talebi artmaktadır. Talebi karşılamaya yönelik hizmet modelleri ise, çevre ve sağlık sorunlarını (gürültü, emisyon, kazalar vb.) beraberinde getirmektedir. 9-Şehir Yönetimi: Şehri, yaşayanları ve onların sağlığı ile bir bütün olarak ele alan; politik kararlılığa sahip; sektörlerarası işbirliğine önem veren; ortaklıklar ve toplum katılımı sağlayan; izleyen ve değerlendiren bir sitem 10-Şehir Planlama: Şehirde yaşayanların sağlığını olumlu yönde etkileyecek bir şehir kurmak ve gelişimini sağlamak

49. TEŞEKKÜRLER