Download
1 / 84
890 likes | 1.2k Views
آينده‌پژوهي و فرهنگ. عبدالرحيم پدرام اسفندماه 1388. آينده‌پژوهي براي كساني كه به عظمت ايران اسلامي مي‌انديشند يك تكليف است. سرفصل مطالب. مقدمه: طرح موضوع و تعريف فرهنگ چند نكته در باب آينده‌پژوهي اهميت و ضرورت پژوهش درباره آينده فرهنگ عوامل موثر بر آينده فرهنگ
E N D
آينده‌پژوهي و فرهنگ عبدالرحيم پدرام اسفندماه 1388
آينده‌پژوهي براي كساني كه به عظمت ايران اسلامي مي‌انديشند يك تكليف است
سرفصل مطالب • مقدمه: طرح موضوع و تعريف فرهنگ • چند نكته در باب آينده‌پژوهي • اهميت و ضرورت پژوهش درباره آينده فرهنگ • عوامل موثر بر آينده فرهنگ • روندهاي تاثيرگذار بر فرهنگ • فناوري و فرهنگ آينده • صنايع فرهنگي • فرصت‌هايي برای آينده فرهنگ ايران 3
مقدمه: طرح موضوع و تعريف فرهنگ • گذار از عصر صنعتي به عصر اطلاعات و دانايي • ويژگي‌هاي جامعه فراصنعتي (اطلاعاتي) • تكيه بر فناوري‌هاي نرم و دانش كد‌شده • سرمايه‌هاي اصلي: اطلاعات و دانش • توانايي شنيداري رايانه‌ها • سرعت‌يافتن تغييرات • ضرورت توجه به آينده
مقدمه: طرح موضوع و تعريف فرهنگ • آينده چگونه است؟ • جهان VUCA • چالش خلق و شكل‌دهي جامعه‌ي جهاني آينده • تغييرات گسترده 5
مقدمه: طرح موضوع و تعريف فرهنگ حساس‌ترين عوامل تغيير: • تغيير قدرت اقتصادي • تغيير چشم‌انداز كار • تغيير چشم‌انداز جغرافياي سياسي و امنيت • افزايش فشار بر منابع طبيعي • افزايش تقاضاهاي ذي‌نفعان از كسب وكار • تغيير دورنما و چشم‌انداز فناوري • تغيير اقتصاد اطلاعات و دانش • تغيير چشم‌انداز و دورنماي مصرف‌كننده • تغيير چشم‌انداز و دورنماي صنعت پرسش كليدي آن است كه چگونه انبوه داده يا سردرگمي و ابهام موجود را به تصميم‌گيري تبديل كنيم 6
مقدمه: طرح موضوع و تعريف فرهنگ • اين تغييرات شگرف كه نشان‌دهنده‌ي آينده‌اي متفاوت در پيش روي بشر است، نشان از حركت به سوي آينده‌اي جهاني‌شده دارد. • آينده‌پژوهان بر اين باور هستند كه جهاني‌شدن پديده‌اي است كه به طور روزافزون در حال سايه گستردن بر ابعاد گوناگون جوامع بشري است. • شكل و شيوه‌ي تاثيرپذيري از جهاني‌شدن در جوامع گوناگون متفاوت است. • جهاني‌شدن براي مطالعه‌ي آينده‌ي هر حوزه‌اي، ضرورتي انكارناپذير است و حتا مي‌توان گفت كه آينده در جهاني‌شدن است. 7
مقدمه: طرح موضوع و تعريف فرهنگ جهان آشكارا در حال گذار به مرحله‌ي جهاني شدن است. جهاني‌شدن ماهيتي فرهنگي دارد. فرهنگ جهان در حال حركت به سوي يك فرهنگ مشترك است. شكل‌گيري رقابت‌هاي فرهنگي؛ فرهنگ، سهم بزرگي از مطالعات آينده‌پژوهان را به خود اختصاص داده است.
مقدمه: طرح موضوع و تعريف فرهنگ تعريف فرهنگ • بهتر است از افراط و تفريط پرهيز شود. • آينده‌پژوهان فرهنگ را يك كل باز و گسترده به وسعت جامعه در نظر نمي‌گيرند. • البته نبايد آن را به حدي تقليل داد كه فرهنگ شبيه يك سيستم مكانيكي شود.
مقدمه: طرح موضوع و تعريف فرهنگ تعريف فرهنگ فرهنگ مفهومي است وسيع که شامل افکار، اعمال، احساسات و روش‌ها مي‌شود. فرهنگ‌ها در بستر جوامع پديد آمده و رشد مي‌کنند کارکرد آن‌ها نيز برآوردن نيازها و برقراري روابط است. فرهنگ اندوخته‌اي است از آموزه‌هاي يک جامعه براي ادامه‌ي حيات.
مقدمه: طرح موضوع و تعريف فرهنگ بخش‌هاي فرهنگ • آگاهي و عقايد • ارزش‌ها • هنجارها • نمادها
چند نكته در باب آينده‌پژوهي • آينده‌پژوهي پيش‌گويي و غيب‌گويي نيست. • آينده‌پژوهي مجموعه‌اي از روش‌ها نيست. • آينده‌پژوهي در پي آينده‌سازي است. • آينده‌پژوهي نيازمند مشاركت و تعامل است. • آينده‌پژوهي راه نجات‌يافتن از غافلگيرشدن است آينده‌پژوهي يك ضرورت است
چند نكته در باب آينده‌پژوهي مولفه‌هاي شكل‌دهنده‌ي آينده • روندها • رويدادها • اقدامات • تصاوير براي مطالعه‌ي آينده‌ي هر حوزه‌اي مي‌بايست مولفه‌هاي آينده‌ي آن را شناسايي و مطالعه كرد.
اهميت و ضرورت پژوهش درباره آينده فرهنگ • در جهان متغير کنوني عرصه‌ي فرهنگ نيز با دگرگوني‌هاي شگرفي روبه‌رو است. • اما اين دگرگوني به کدام سمت پيش مي‌رود؟ • کدام آينده را هدف گرفته است؟ • چه کسي روندهاي فرهنگي جاري در اجتماعات را طراحي کرده است؟ • آيا منافع و مصالح ما نيز در اين طراحي ديده شده است؟
اهميت و ضرورت پژوهش درباره آينده فرهنگ • بي‌شک آينده‌ي مطلوب فرهنگي جوامع گوناگون يکسان نيست. • تفاوت در آرمان‌هاي فرهنگي نه تنها به دليل عوامل عاطفي يا حتا عقيدتي است بلکه منافع مادي جوامع گوناگون اقتضائات متفاوتي در مورد آينده‌ي مطلوب به همراه دارند. • حتا در يک جامعه نيز طبقات و اقشار متفاوت هم ممکن است آينده‌ي مطلوب همساني نداشته باشند.
اهميت و ضرورت پژوهش درباره آينده فرهنگ • هاليوود به عنوان يک هنجارفرست قوي در جهان عمل مي‌کند • فرهنگ ترويج شده توسط او به روشني منافع سرمايه‌داري امپرياليستي ايالات متحده را پي مي‌گيرد. • به گونه‌اي که حتا متحدان غربي و ثروتمند آمريکا يعني اروپاييان هم از اين بابت احساس خطر مي‌کنند.
اهميت و ضرورت پژوهش درباره آينده فرهنگ • روندهاي فرهنگي توليد شده توسط اربابان رسانه به سود کيست؟ • آيا به سود مردم فقير آمريکاي جنوبي است؟ • آنهايي که بخاطر فقر از سوءتغذيه رنج مي‌برند اما احساس مي‌کنند نوشابه‌ي کوکاکولا را بايد بنوشند.
اهميت و ضرورت پژوهش درباره آينده فرهنگ • آيا آينده‌ي مطلوبي که امروز رويدادها و روندها نشان مي‌دهند، آينده‌ي مطلوب فرهنگ ما و فرهنگ بسياري انسان‌هاي ديگر (خرده فرهنگ) است؟ • نمي‌توان انتظار داشت كشورهاي ثروتمند غربي كه به جوامع ديگر به عنوان بازارهايي دست نخورده و بکر براي سودجويي نگاه مي‌کنند به فکر فرهنگ ما و آينده‌ي فرهنگ ما باشند.
اهميت و ضرورت پژوهش درباره آينده فرهنگ بسيار روشن است که كشورهاي صنعتي ترجيح مي‌دهند فرهنگ حاکم بر جهان آينده: اسراف و تبذير باشد نه قناعت و مصرف بهينه
اهميت و ضرورت پژوهش درباره آينده فرهنگ • ما ناچار هستيم درباره آينده‌ي فرهنگ خود بينديشيم و براي آن برنامه‌ريزي کنيم. • منافع مادي و معنوي ما در گرو طراحي صحيح براي آينده‌ي فرهنگي است. • لحظه‌اي ناآگاهي کافي است تا جهان سريع و کوچک امروز با ابزارهاي گوناگون خود ما را در مسير آينده‌ي فرهنگي نامطلوب بيندازد. فرهنگ آينده را با بينش و آگاهي از همين امروز بايد ساخت.
آينده پساسواد • رمان‌ها در حال محو شدن هستند تصور و تخيل جاي خود را به تصاوير فوري مي‌دهند. • فرهنگ تصويري در حال سيطره يافتن بر كل جهان به قيمت از بين رفتن كلمات مكتوب است. • رمان‌هاي تصويري و كتاب‌‌هاي كميك (رويداد 11 سپتامبر) سواد خواندن و نوشتن و مهارت‌هاي زباني و ارتباطي ما در حال انحطاط است. 23
آينده پساسواد • شكل‌گيري روند كاهش مطالعه در بين مردم؛ • دگرديسي و تغيير از دنياي نوشتار و تخيل به مصرف تصاوير فوري در دنياي تصويري امروز • مرگ آرام فرهنگ روزنامه‌خواني، و روندهاي موسيقي، ويدئو و فيلم مشاهده مي‌شوند • تبديل آگهي‌ها به روايت تصويري، و تلاقي مد، معماري و هنر و جايگزيني رنگ‌ها به جاي لغات در سياست و تجارت 24
آينده پساسواد ميزان تيراژ روزنامه‌ها در تمامي كشورهاي توسعه‌يافته در حال كاهش است. در دهه‌ي 1960 از هر 5 آمريكايي 4 نفر در روز يك روزنامه مي‌خواندند؛ اما هم‌اكنون تنها نيمي از آمريكايي‌ها روزنامه مي‌خوانند. روزنامه‌ها رايگان منتشر مي‌شوند و اينترنت دريچه‌اي براي دستيابي خوانندگان به روزنامه‌ها است. 25
آينده پساسواد • ظهور و افزايش داستان‌سرايي ويديويي(موسيقي، فيلم و كليپ) • بازي‌هاي ويديويي به‌عنوان يك هنر (در سال 2005 ميزان فروش بازي‌هاي رايانه‌اي در آمريکا بيشتر از 10 ميليارد دلار بود. ) به‌کارگيري تصوير به شدت افزايش مي‌يابد و استفاده از كلمات در حال كم شدن است و اين تغيير تشديد خواهد شد. 26
آينده توانايي خواندن • ظهور و افزايش داستان‌سرايي ويديويي(موسيقي، فيلم و كليپ) • بازي‌هاي ويديويي به‌عنوان يك هنر (در سال 2005 ميزان فروش بازي‌هاي رايانه‌اي در آمريکا بيشتر از 10 ميليارد دلار بود. ) به‌کارگيري تصوير به شدت افزايش مي‌يابد و استفاده از كلمات در حال كم شدن است و اين تغيير تشديد خواهد شد. 27
آينده توانايي خواندن (ديدگاه مايكل راجرز) در سال 2025 رايانه‌ها براي انسان‌ها مي‌خوانند. بر‌اساس يك تحقيق، تنها 31 درصد از دانشجويان مي‌توانند مطالب يک كتاب پيچيده و دشوار را بخوانند و درک كنند. درآينده افراد جامعه تنها نياز به خواندن برچسب‌ها، علامت‌ها، پيام‌هاي متني و پست‌هاي الکترونيک كوتاه دارند. 28
رايانه‌هايي با توانايي‌هاي شنيداري و گويايي در سال 2025 رايانه‌ها با استفاده از فناوري حسگرها نوشتن را منسوخ خواهند کرد و خواندن و نوشتن جاي خود را به صحبت كردن و مفهوم چند حسي خواهند داد و فرهنگ گفتاري دوباره در جهان خلق مي‌شود. همان گونه كه اتومبيل جايگزين اسب و ارابه شد. صحبت كردن، تصوير، فيلم موجود در اينترنت جايگزين متون و رايانه‌هاي سخنگو جايگزين رايانه‌هاي متني مي‌شوند. در آينده‌ي نزديك به جاي اين‌كه ما متون را روي صفحه‌ي نمايشگر مطالعه كنيم، مي‌توانيم به گفتگو با رايانه‌ي شخصي خودمان بپردازيم و صفحه كليد را به درون سطل زباله پرتاب كنيم. 29
رايانه‌هايي با توانايي‌هاي شنيداري و گويايي خواندن آدم‌هاي بي‌سواد ترجمه آني معلولان 30
پيشران‌هاي حركت به سوي فرهنگ شفاهي • غريزه بشر (نوشتن غريزي نيست!)؛ • فناوري اطلاعات و ارتباطات و قابليت‌هاي شگفت‌انگيز آن؛ • فناوري در حال تغيير دادن نوع آموزش و چيستي در دهه‌هاي آينده هستند. • مردم بي‌سواد و ناتوان تا سال 2025 هيچ دليلي وجود ندارد كه كسي خواندن و نوشتن ياد بگيرد. نوشتن در سال 2025 يك فناوري منسوخ‌شده است! 31
پيشران‌هاي حركت به سوي فرهنگ شفاهي • به جاي سه مهارت خواندن، نوشتن و حساب، آموزش بر مبناي مهارت‌هاي زير ارايه خواهد شد: • تفكر انتقادي؛ • تفكر خلاق؛ • مهارت‌هاي رايانه‌اي؛ و • ماشين حساب‌ها. • نوه‌ي نوه‌ي نوه‌ي ما نخواهد دانست كه چگونه مي‌توان نوشت يا خواند و مهم هم نخواهد بود. آن‌ها با سواد خواهند بود و به فناوري اطلاعات تسلط خواهند داشت. 32
زوال واژگان و متن • تصاوير، اطلاعات كافي براي فرمول‌بندي ديدگاه‌هاي منطقي در مورد توقف جنگ و پيشگيري از بروز مجدد آن ارايه نمي‌کنند. • تلويزيون يك سوراخ سياه اطلاعات است. • با توجه به برتري فناورانه، سازوکار نهايي محتوم تمدن ما، انقلاب تصاوير و مرگ كلمات مکتوب خواهد داد. 33
زوال واژگان و متن رشد قابل توجه اطلاعات غيرچاپي، ذخيره‌سازي و تبادل آن‌ها • سايت YouTube در ماه آگوست 2005، 58 هزار نفر بازديدكننده داشته است. در سال 2007 سايت بيش از 20 ميليون كاربر منحصر به فرد دارد. • در حال حاضر بيش از 2 ميليارد انسان از تلفن همراه در كره‌ي زمين استفاده مي‌كنند در سايت MySpace از زمان تأسيس آن در سال 2004 تاکنون بالغ بر 67 ميليون نفر عضو شده‌اند و اين رقم در حال رشد است و روزانه به‌طور متوسط 000/250 نفر به اين رقم افزوده مي‌شود. 34
زوال واژگان و متن رشد قابل توجه اطلاعات غيرچاپي، ذخيره‌سازي و تبادل آن‌ها • شركت اپل بيش از 200 ميليون آهنگ فروخته است. 11 ماه طول كشيد تا شركت موفق شود تا 50 ميليون آهنگ را به فروش برساند و در چهار ماه بعد 100 ميليون آهنگ فروخت. 3 ماه بعد كمپاني رقم فروش 150 ميليون را به دست آورد و فقط در دو ماه بعد به 200 ميليون رسيد. 35
زوال واژگان و متن هنگامي كه نرم‌افزارهاي تشخيص صدا جايگزين صفحه کليد ما شوند جهاني را پيشرو خواهيم داشت كه در آن عقايد سنتي در مورد سواد از پنجره به بيرون پرت شده‌اند. چه مقدار طول خواهد كشيد؟ چقدر طول مي‌کشد تا دستگاه ديجيتالي من بتواند واژه‌ي ادا شده را چاپ کند و برعكس، و زبان من را به زبان ديگري ترجمه كند. ما به يك دنياي دلربا وارد خواهيم شد. وقتي كه بزرگ‌ترين مشكلات به راحتي حل مي‌شوند! اين‌ها چه مفهومي براي سواد خواهند داشت؟ 36
زوال واژگان و متن زماني خواهد رسيد كه افراد بي‌سواد مي‌توانند دكترا بگيرند، زماني كه كلمات چاپ شده ديگر نشانه‌ي دانش نخواهند بود! 37
خطرات فرهنگي تصويري • يك فرد معمولي در طول روز دهها هزار تصوير را مي‌بيند. • رهبران سياسي ترس فراواني از تصاوير دارند و نهايت تلاش خود را براي كنترل و دستكاري آن‌ها مي‌كنند. • با خلق تصاوير به جاي متن در حال گشودن درهايي به سوي درک و بيان مطالب و ايجاد نوعي ارتباط بهتر از چاپ هستيم. • فناوري سبب شده است كه ما هرچه بيشتر اعتماد خود را به آنچه که مي بينيم از دست بدهيم. • حركت از كلمات چاپ شده به دنياي تصوير بر روي فرهنگ تأثيردارد . 38
حقيقت‌هاي سواد حدود 35 ميليون نفر از جمعيت بزرگسال آمريكا با انجام امور نوشتاري معمول از جمله پر كردن فرم‌ها و يا پيدا كردن اطلاعات در متن‌ها مشكل دارند. ميزان مطالعه در ميان حدود 40 تا 41 ميليون آمريكايي و يا 23 الي 21 درصد جمعيت بزرگسال کشور در كمترين سطح قرار دارد. (منبع: مركز ملي آمار آموزش) در جهان نزديك به 861 ميليون بزرگسال بي‌سواد در سال 2002 وجود داشت كه اكثر آن‌ها يعني نزديك 70 درصد آن‌ها در 9 كشور آفريقايي، و جنوب و شرق آسيا از جمله هند، چين، بنگلادش و پاكستان هستند. 39
حقيقت‌هاي سواد در سال 2001 نظرسنجي انجمن توليدکنندگان آمريکا نشان داد که ضعف مهارت خواندن دومين مشكل عمده ميان نيروهاي ساعتي است. (منبع: انجمن ملي توليدکنندگان) بين سال‌هاي 1982 تا 2002 افراد جوان (18 تا 24 سال) از علاقمندترين گروه به سواد و مطالعه به بي‌ميل‌ترين گروه تبديل شده‌اند. ميزان كاهش علاقمندي جوانان 18 تا 24 سال 28 درصد منفي در مقابل 18 درصد منفي كل جمعيت است. 40
حقيقت‌هاي سواد • در سال 2005 تقريباً 11 درصد از دانشجويان ورودي سال اول در آمريكا نيازمند گذراندن مجدد دروس روخواني بودند و 14 درصد نيازمند گذراندن مجدد دوره‌هايي براي تقويت نوشتن بودند. ضعف توانايي خواندن دانشجويان يک عامل اصلي در اخراج دانشجويان از دانشگاه است. هزينه‌هاي آموزش در آمريکا سالانه به 7/3 ميليارد دلار مي‌رسد، از جمله 3/2 ميليارد دلار ضرر اقتصادي کسب درآمد دانشجوياني که نمي‌توانند مدارک خود را اخذ کنند. حركت به سوي فرهنگ تصويري، سواد و توانايي خواندن را از بين مي‌برد! 41
محيط رسانه‌ها در آينده چند پرسش: • آيا فعالان رسانه‌ها مي‌توانند پيش از رسيدن آينده طرح کلي آن را ببينند؟ • آيا مي‌توانند براي آينده برنامه‌ريزي کنند؟ • محيط نوين فعاليت رسانه‌ها، چگونه خواهد بود؟ • سازندگان، سرمايه‌گذاران و سازمان‌هاي فعال در اين حوزه چگونه خود را با فرصت‌ها و نيز چالش‌هاي اين محيط نوين و ناآشنا تطبيق مي‌دهند؟ 42
محيط رسانه‌ها در آينده شيوه‌ي داستان‌سرايي متحول شده است. در واقع به کمک فناوري‌هاي نوين، چگونگي تدوين و روايت داستان‌ها تغيير اساسي کرده است. بازيگران تازه‌وارد و با نفوذي که به خاطر افزايش استطاعت‌پذيري فناوري حضور قوي‌تر و پايدار‌تري در فضاي رسانه‌اي پيدا خواهند کرد. نوع و ماهيت فعاليت رسانه‌ها، چه از حيث محتوا و چه از حيث شيوه‌ي توزيع محصولات رسانه‌اي، همگام با تغيير جهان پيراموني دگرگون مي‌شود. 43
محيط رسانه‌ها در آينده (فرهنگي-اجتماعي) • مردم ديگر خود را صرفاً مصرف‌کننده اخبار نمي‌دانند بلکه در نقش‌هاي فعال‌تري ظاهر مي‌شوند. • شخصاً اقدام به توليد و ويرايش خبر مي‌کنند. • يک درک عمومي و زبان مشترک بين اقشار مختلف جامعه به تدريج اعتبار خود را از دست خواهد داد. • همه مردم يک يا چند کانال تلويزيوني را تماشا نمي‌کنند يا يک يا چند روزنامه را نمي‌خوانند. تعداد برداشت‌ها و نوع آگاهي‌ها در سطح جامعه غير‌يکنواخت و ناهمگن مي‌شود. 44
محيط رسانه‌ها در آينده (فرهنگي-اجتماعي) • نبايد نگران کنترل و سلطه عده‌اي خاص بر افکار عمومي بود. • هرج و مرج در فضاي رسانه‌هاي خبري؛ • عدم جداسازي اخبار واقعي از اخبار دروغين و تبليغات مسموم و جنگ رواني؛ 45
محيط رسانه‌ها در آينده (فرهنگي-اجتماعي) آمار مؤسسه‌ي "پروژه‌ي تعالي در ژورناليسم" حاکي از آن است که • به جز بخش آنلاين و سايت‌هاي اينترنتي، تقريباً همه بخش‌هاي رسانه‌هاي خبري اعم از تلويزيون‌هاي شبکه‌اي و ماهواره‌اي، روزنامه‌ها، و مجلات در حال از دست دادن مخاطبان خود هستند. • در اين ميان راديو تقريباً از وضعيت با ثباتي برخوردار بوده است. • "رسانه‌هاي مبتني بر وب"، پررونق‌ترين رسانه‌ها هستند. 46
محيط رسانه‌ها در آينده (فرهنگي-اجتماعي) • ظهور و رشد مضامين جهاني در توليد محصولات رسانه‌اي؛ • نياز هر چه بيشتر به کساني است که در نقش مرجع و راهنماي انتخاب و مصرف محصولات رسانه‌اي ظاهر مي‌شوند. • مجلات و روزنامه‌هايي که به نقد تخصصي آثار مي‌پردازند؛ • جشنواره‌هايي که به آثار برتر جايزه مي‌دهند؛ • پايگاه‌هاي داده اينترنتي مربوط به فيلم‌ها؛ و • امکانات هوشمند سايت‌هايي مانند "آمازون“. 47
روندهاي تاثيرگذار بر فرهنگ مفهوم روند • روند تغييرات پيوسته و منظم داده در بستر زمان است. • روند دربردارنده‌ي سلسله رويدادهايي است که با هم به طور منطقي رابطه دارند. • پس اگر روندي را بشناسيم، مي‌توانيم: • رويدادهاي مرتبط با آن را پيش‌بيني كرد. • اقدام‌هاي ديگران را تحليل كرد. • تصاوير آينده را ترسيم كرد.
روندهاي تاثيرگذار بر فرهنگ تأملي درباره‌ي روندها • آيا روند يک امر اکتشافي است؟ • آيا ما در عالم واقع چيزي به نام روند را مي‌توانيم نشان دهيم؟ • آيا روند قابل مشاهده است؟ • روند در ذهن ما شکل مي‌گيرد. آنچه در خارج وجود دارد رويدادها هستند که قابل مشاهده‌اند.
روندهاي تاثيرگذار بر فرهنگ فرايند شكل‌گيري روندها • مشاهده‌ي رويدادهاي گوناگون • گزاره‌هاي مشاهدتي • پردازش روندها
